Deltaprogramma Zoetwater

Door klimaatverandering wordt het natter, warmer en ook droger. Langere periodes van droogte kunnen ertoe leiden dat er niet altijd genoeg zoetwater beschikbaar is. De droogte in 2018, 2019, 2020 en 2022 hebben duidelijk gemaakt dat droogte in Nederland een steeds urgenter probleem wordt. Het is dan ook van essentieel belang dat we samenwerken aan een land dat weerbaar is tegen zoetwatertekorten. Dat doen we in het Deltaprogramma Zoetwater.

Wat is het Deltaprogramma Zoetwater?

Zoetwater is een van de drie thema’s in het Deltaprogramma. Het algemene beleid is vastgelegd in de Deltabeslissing Zoetwater. De kern daarvan is: Nederland weerbaar maken tegen zoetwatertekorten in 2050. Zoetwater is namelijk van levensbelang. Niet alleen voor ons drinkwater, de landbouw en de natuur, maar ook voor de stabiliteit van dijken, de elektriciteitsvoorziening, de scheepvaart en de industrie. Daarnaast hebben we zoetwater nodig om bodemdaling tegen te gaan en om de uitstoot van broeikasgassen in veengebieden te verminderen. Verder is zoetwater belangrijk voor het leefmilieu in de stad, bijvoorbeeld voor het groen en voor recreatie.

Wie voeren het Deltaprogramma Zoetwater uit?

In het Deltaprogramma Zoetwater werkt het Rijk samen met alle overheden en gebruikers van zoetwater aan het doel om zoetwatertekorten te voorkomen. Om dit doel te bereiken, voeren de partijen verschillende maatregelen en onderzoeken uit. Deze hebben ze vastgelegd in het Deltaplan Zoetwater. Veel van deze maatregelen zijn erop gericht om de ruimtelijke inrichting beter af te stemmen op de beschikbaarheid van zoetwater, met als doel om Nederland weerbaarder te maken tegen droogte.

Wat staat er in het Deltaplan Zoetwater?

Het Deltaplan Zoetwater bevat maatregelen (pdf, 2.1 MB) en investeringen om ons weerbaar te maken tegen watertekorten. Hierbij staat centraal dat we de ruimtelijke inrichting beter afstemmen op de beschikbaarheid van zoetwater. Daarnaast bevat het plan maatregelen die als doel hebben om water beter vast te houden, om water slimmer te verdelen en om zuiniger te zijn met water. In het Deltaplan staat een voorkeursvolgorde voor regionaal waterbeheer om de beschikbaarheid van water zeker te stellen en wateroverlast te voorkomen:

1. Rekening houden met waterbeschikbaarheid bij de ruimtelijke inrichting en het landgebruik
2. Zuiniger omgaan met water
3. Water beter vasthouden, bergen en opslaan in de bodem en in buffers
4. Water slim verdelen
5. (Rest)schade accepteren

Het Deltaplan wordt elke zes jaar geactualiseerd. Fase 1 van het Deltaplan Zoetwater is eind 2021 grotendeels afgerond, met uitloop van enkele maatregelen. Fase 2 van het Deltaplan Zoetwater loopt van 2022 tot en met 2027. Een kosten-batenanalyse Zoetwater (pdf, 9.4 MB) en verschillende onderzoeken vanuit het Deltaprogramma Zoetwater hebben geleid tot maatregelen (pdf, 2.1 MB) in fase 2. Voorbeelden van deze maatregelen:

• Er worden nieuwe sloten en kanalen aangelegd, met als doel om de aanvoer van zoetwater uit de Rijn en de Maas te verbeteren.
• Door beken te laten meanderen en stuwen te plaatsen, kan water langer worden vastgehouden. Hierdoor blijft het langer beschikbaar en kan het infiltreren naar het grondwater.
• De landbouw kan druppelirrigatie gebruiken met als doel om water te besparen.
• Er worden maatregelen genomen bij de spui- en schutsluizen in de Afsluitdijk die verzilting in het IJsselmeer moeten tegengaan.
• Gezuiverd rioolwater (effluent) zal worden hergebruikt voor de landbouw, de industrie en voor bijvoorbeeld datacenters in de Eemshaven.

In totaal hebben het Rijk en de regionale partijen in fase 1 voor ruim € 400 miljoen aan maatregelen uitgevoerd. Voor fase 2 hebben zij hun ambitie verdubbeld en investeren ze samen ruim € 800 miljoen.

Belangrijke pijlers Deltaprogramma Zoetwater

Het Deltaprogramma Zoetwater werkt op verschillende manieren aan een Nederland dat weerbaarder is tegen droogte, verzilting en zoetwatertekorten. Hieronder lichten we een aantal belangrijke pijlers toe.

Blijvend werken aan waterbeschikbaarheid

Om op de lange termijn weerbaar te zijn tegen droogte, brengt het Rijk samen met alle overheden en gebruikers van zoetwater de waterbeschikbaarheid in kaart. Dit proces biedt inzicht in de beschikbaarheid van zoetwater van voldoende kwaliteit in normale en droge tijden, voor nu en in de toekomst. Dat inzicht vormt meteen ook de basis om te verkennen welke maatregelen de waterbeschikbaarheid kunnen verbeteren en om afspraken te maken. Meer informatie vind je op de pagina over waterbeschikbaarheid.

Water en bodem

Overheden moeten water en bodem veel meer als uitgangspunt nemen bij ruimtelijke ontwikkeling, inrichting en beheer. Dit vraagt om een omslag in ons denken en doen, en is daarmee een uitdagende opgave. Een aantal structurerende keuzes moeten richting geven aan deze opgave. Veel van deze keuzes vormen randvoorwaarden waarmee provincies samen met betrokken partijen een gebiedsgerichte aanpak kunnen opstellen. Voorbeelden zijn het vergroten van zoetwatervoorraden, kritisch kijken naar bouwlocaties, verhogen van het grondwaterpeil en zuiniger omgaan met water.

Slimmer watergebruik

We moeten water zuiniger gebruiken, meer en langer vasthouden en beter verdelen. Dat moet op alle niveaus: in de regionale watersystemen, in het hoofdwatersysteem en bij de individuele watergebruikers:

• De bestaande infrastructuur van regionale watersystemen kan slimmer en flexibeler worden benut. Dat blijkt ook uit ervaringen tijdens de droogte van 2018. In het programma Slim Watermanagement zoeken waterschappen en Rijkswaterstaat samen naar slimme oplossingen.
• Voor het hoofdwatersysteem zet het Rijk in op de Strategie Klimaatbestendig Hoofdwatersysteem.
• Inwoners kunnen een steentje bijdragen door water vast te houden in de bodem. Zij kunnen tegels in de tuin vervangen door planten en bijvoorbeeld een regenton gebruiken om water op te vangen.

Kennis en onderzoek

Een belangrijk onderdeel van het Deltaplan Zoetwater is het continu versterken van de kennisbasis:

• De kennis over zoetwater blijft up-to-date met de kennisagenda van het Deltaprogramma Zoetwater. Deze kennisagenda wordt jaarlijks geactualiseerd en geeft inzicht in de voortgang en uitkomsten van de programma’s, onderzoeken en pilots van het Deltaprogramma Zoetwater. De uitkomsten van onderzoeken en pilots worden gedeeld op kennisdagen en in landelijke en regionale presentaties.
• Het Deltaprogramma Zoetwater voert een groot aantal analyses uit om de strategie en maatregelen voor de komende jaren te bepalen. De Routekaart analyses van het DPZW geeft een overzicht van deze analyses. Deze routekaart is ontwikkeld en wordt beheerd door de beleidsondersteuning en -advisering van het Deltaprogramma Zoetwater bij Rijkswaterstaat. De routekaart helpt Rijkswaterstaat en de zoetwaterregio’s om zich samen voor te bereiden op de volgende fase van het Deltaprogramma Zoetwater.